By Aerodromci 
Во хаосот на Првата светска војна, кога Македонија беше распарчена и окупирана од неколку армии, еден чин на културен вандализам се одвил тивко, но со далекосежни последици. Под плаштот на „привремено чување“, бугарската окупациона власт во 1916 година организирала систематска кражба на најдрагоцените црковни и културни реликвии од Охрид — духовното срце на Македонија. Денес, благодарение на случајно откриениот оригинален акт за конфискација, го имаме документот кој го потврдува ова злосторство со имиња, датуми и список на украдени предмети.
Воена окупација и „привремено чување“
Во текот на 1916 година, Охрид се наоѓал под бугарска воена управа. На 28 ноември истата година, врз основа на телеграма од бугарскиот премиер д-р Васил Радославов (бр. 17762), составен е официјален акт за собрани и испратени предмети во Софија „на привремено чување“. Овој израз — чување — се покажал како еуфемизам за трајна кражба.
Документот, кој подоцна ќе биде пронајден сосема случајно од историчарот Јован Поповски во 1967 година, го содржи списокот на 84 вредни реликвии, од кои многу се уникати и симболи на духовниот и културен идентитет на Македонија.
Што било украдено?
Меѓу предметите кои биле „заштитени“ од страна на окупациската администрација се:
- Икона на Христос Спасителот, подарок од архиепископот Димитриј Коматина (13 век).
- Летопис од Јован Скилица од 13 век.
- Жезлото на Свети Климент направено од слонова коска.
- Дваесет словенски ракописи и неколку старословенски евангелија со сребрени и кадифени корици.
- Дарохранилници, покривки, златни и сребрени путири, круни и крстови — уметнички дела со непроценлива вредност.
Сите предмети биле сопственост на Охридската архиепископија, црквите „Свети Климент“, „Свети Наум“ и други манастири и храмови во Охрид.
Кој го потпишал актот?
Документот бил составен во четири примероци и потпишан од следниве лица:
- Г. Петров, Охридски окружен началник.
- Борис, Охридски митрополит.
- П. Чауле, Околиски началник.
- Л. Огненов, секретар на окружното началство.
- С. Сарџов, охридски граѓанин.
Иако дел од потписниците биле под притисок на воената власт, нивното учество во составувањето на актот останува историска дамка.
Каде се денес овие предмети?
Дел од украдените реликвии и денес се наоѓаат во Националниот историски музеј во Софија и други институции во Бугарија, без никаква намера за нивно враќање. Некои од нив дури биле изложени како „бугарско културно наследство“, што претставува обид за присвојување на македонското духовно богатство.
Правна и историска одговорност
Овој настан не е изолиран. Тој е дел од поширок процес на културно присвојување, кој се протега од XIX век до денес. Потпишаниот документ е автентично сведоштво за државно организиран грабеж на културното наследство во услови на воена окупација, што е спротивно на меѓународното право, вклучувајќи ја и Хашката конвенција од 1907 година за заштита на културните добра во време на војна.
Ова не е само историја — ова е повик за правда
Македонската јавност има право да знае за ова злосторство. Академската заедница, институциите на државата и особено Македонската православна црква имаат должност да го актуелизираат прашањето за реституција на овие реликвии. Не се работи само за уметничка вредност — се работи за идентитет, за историја, за нашата духовна меморија.
Овој случај мора да добие свое место не само во учебниците, туку и во меѓународната јавност, како пример за организиран културен грабеж од страна на бугарската држава.
1. Икона од Христа спаситела со трнов венец, подарок на охридскиот архиепископ Димитрис Коматина од 13 век.
2. Натпис на плоча на бронза полилеј, подарок на Прокопие, архиепископ на Прва Јустинијана од 16 век.
3. Плаштеница сопственост на манастирот „Свети Наум“.
4. Плаштеница на Андроник Палеолог, сопственост на црквата ’Свети Климент‘.
5. Сребрен путир сопственост на манастирот „Свети Наум“.
6. Позлатен путир, сопственост на манастирот „Свети Наум“.
7. Златна круна на Свети Климент со емајл и крст.
8. Четириесет стари антамисти.
9. Дарохранилница од масивно сребро декорирана со релјефи, сопственост на манастирот ’Свети Наум‘.
10. Една голема сребрена кутија со моштите на Света Матрона.
11. Сребрен крст, позлатен, со бесценети камења, во дарохранилницата.
12. Сребрен масивен крст од 1742 година.
13. Две покривки, подарок од Дука Комнен.
14. Две старословенски евангелија со сребрени корици, сопственост на манастиорт ’Свети Наум‘.
15. Старословенско евангелие, во ракопис, со кадифени корици.
16. Летопис од Јован Скилица од 13 век, во дрвена кутија.
17. Голем сребрен позлатен крст.
18. Жезлото на Свети Климент од слонова коска, со змија.
19. Едно старо евангелие со ликот на свети Климент од слонова коска и ликови на други светци.
20. Дваесет стари словенски ракописи.
21. Една сребрена икона, изработена во релјеф.
Вкупно: осумдесет и четири предмети
Денес се во Софија